Štrajk neprevaziđen kao najefikasnije sredstvo borbe u rukama sindikata

U Republici Srpskoj se najviše štrajkuje zbog neisplaćenih plata, a u većini djelatnosti moguć štrajk bez ograničenja

Pravo na štrajk radnicima u Republici Srpskoj garantovano je Ustavom a ostvaruju ga u skladu sa zakonom koji je u RS donesen 2008., a dopunjen 2020. godine. Štrajk, kao najradikalniji vid sindikalne borbe radnika za svoja prava ima nekoliko bitnih elemenata, a to su: prekid rada, zaštita zajedničkih prava i interesa radnika i namjera da se poslodavcu nanese materijalna šteta koja će biti opomena i za druge poslodavce da ne rade na štetu radnika. 

Većina radnika u RS ne zarađuje dovoljno za pristojan život, a žene su u lošijoj situaciji. Rodne nejednakosti postoje u istim zanimanjima, u javnom i privatnom sektoru i na istim nivoima obrazovanja. Čak i u sektorima gdje žene čine većinu, muškarci su na radnim mjestima koja su bolje plaćena. Najveći jaz je primjetan kod najvećih plata, gdje su primanja muškaraca značajno veća od žena.

Ključna uloga sindikata u štrajku

Štrajk je legalno i legitimno sredstvo za ostvarivanje i unapređenje profesionalnih, ekonomskih i socijalnih prava radnika a može se organizovati u preduzeću, ustanovi, području, oblasti, grani ili kao generalni štrajk u cijeloj RS. Štrajk se može organizovati i kao štrajk upozorenja koji može trajati najduže jedan sat. Štrajk upozorenja nije uslov za „pravi“ štrajk. Učešće u štrajku bazira se na slobodi i opredjeljenju svakog radnika. Odluku o stupanju u štrajk kod poslodavca donosi nadležni organ reprezentativnog sindikata ili više od polovine zaposlenih a štrajk na nivou grane ili djelatnosti te generalni štrajk, u isključivoj su nadležnosti sindikata. Odluka o štrajku mora biti u pisanoj formi i mora biti dostavljena najkasnije sedam dana prije početka štrajka, 24 časa pred štrajk upozorenja a 10 dana u djelatnostima od opšteg interesa.

Uloga sindikata u organizovanju štrajka je važna a važni su i kapaciteti kojima raspolaže sindikat, da ohrabri i edukuje svoje članove, da znaju da obustaviti rad u skladu sa zakonom, pa čak i mimo zakona, nije grijeh, već nekad jedini način da ostvare svoje ciljeve.

Štrajk plaćen u slučaju neisplaćenih plata

Radnik koji učestvuje u štrajku nema pravo na naknadu plate, osim ako se štrajk organizuje zbog neisplaćenih plata i ako ne traje duže od 12 dana, što je značajan uspjeh SSRS prilikom formulisanja Zakona o štrajku.

U RS se najčešće pokreću štrajkovi zbog neisplaćenih plata i primanja u privatnom sektoru (u 2022. godini bilo ih je ukupno 14), ali štrajkovi i protesti održani su i u obrazovanju, pravosuđu i zdravstvu. Ako bi imali i štrajkačke fondove, za koje postoji mogućnost po statutima sindikata, radnici bi bili odlučniji prilikom stupanja u štrajk jer ne bi strahovali za platu tokom štrajka.

Malo djelatnosti u kojima je obavezan minimum procesa rada

U djelatnostima od posebnog javnog interesa, u kojima bi prekid rada mogao da ugrozi život i zdravlje ljudi ili da nanese štetu velikih razmjera, štrajk se organizuje pod posebnim uslovima. To su: elektroprivreda, vodosnabdijevanje, željeznički, poštanski i avionski saobraćaj, javni RTV servis, komunalne djelatnosti, zaštita od požara, zdravstvena, socijalna i veterinarska zaštita, te društvena briga o djeci, a od opšteg interesa su i poslovi koji se tiču bezbjednosti Republike Srpske te izvršavanje međunarodnih ugovora. SS RS se uspio izboriti da radnici u vrtićima i školama mogu štrajkovati bez ograničenja. Zaposleni u djelatnostima od opšteg interesa mogu početi štrajk ako se obezbijedi minimum proseca rada kojim se garantuje sigurnost ljudi i imovine. Akt o minimumu procesa rada donosi poslodavac, uz prethodno pribavljeno mišljenje sindikata. Kod svih drugih poslodavaca, radnici mogu štrajkovati u punom kapacitetu.

Zašto se stidimo štrajka i zašto ga izbjegavamo?

To je veliko pitanje za sve sindikate. Možda komfor koji se može primijetiti u sindikalnim organizacijama treba zamijeniti jačom dinamikom sindikalnog aktivizma, kako bi se animirali radnici. Važno je da razumiju da je sasvim u redu da se do onih ciljeva koji
se nisu mogli ispregovarati za stolom, dolazi obustavom rada, odnosno štrajkom. Potrebna nam je podrška i neke nove politike u sindikatima ali štrajk ne smijemo izgubiti kao legitimno sredstvo borbe. Treba ojačati priču koju nosi štrajk i to jeste teško, pošto imamo sve vrste pritisaka ali ništa na ovom svijetu nismo dobili na tacni. Da li su sve konvencije i direktive koje su vezane za pregovaranje dale rezultate? Nisu. Moramo znati i da nemamo jednako raspoređenu moć za pregovaračkim stolom. Ona je na strani politike, Vlade i kapitala a radnici imaju samo sebe. To je ta moć koju zanemarujemo i ne radimo dovoljno da zaista bude moć.

Ako niste pokazali poslodavcu koliko ste važni, teško ćete doći do dogovora. Okanimo se salonskih pregovora, vratimo se onome što jedino može dati rezultate, a to praksa pokazuje. Ako nema para, nema ni normalnih uslova rada, nema ni posla. E, tada imate štrajk. Štrajk donosi rezultate i svi treba da radimo na tome. Jeste teško, ali svi zajedno moramo okrenuti novi list. Ne treba da se zarad pomodarstva i salonskih pregovora odričemo najjačeg sredstva koje sindikat ima u svojim rukama i koje ne može i ne smije izgubiti.

Do nas je!

SAVEZ SINDIKATA
REPUBLIKE SRPSKE
www.savezsindikatars.org